श्रीनगर,नवीननवाज।हिमपातशुरुहोनेकेसाथहीवादीकेउच्चपर्वतीयइलाकोंमेंरहनेवालोंकोहिमस्खलनऔरबर्फीलेतूफानकाखतरासतानेलगताहै।यहजानलेवासाबितहोतेहैं,लेकिनअबइनसेआमलोगोंकोबचानेकेलिएहिमवीरतैयारहोरहेहैं।यहहिमवीरकहींबाहरसेनहींआरहेबल्किस्थानीययुवकहैं,जोसेनाकेविशेषज्ञोंसेहिमस्खलनमेंबचावकार्यकेगुरसीखरहेहैं।
दक्षिणकश्मीरमेंपीरंपचालकीपहाड़ियोंकीबायींतरफकुलगाम,पहलगाम,अनंतनागऔरशोपियांकेउच्चपर्वतीयइलाकोंमेंस्थितबस्तियांहोंयाफिरगुलमर्गयाफिरत्रालकेऊपरीहिस्सेसर्दियोंमेंहिमपातकेबादहिमस्खलनकीदृष्टिसेअत्यंतसंवेदनशीलमानेजातेहैं।गुलमर्ग,युसमर्ग,जोजिला,बाल्टाल,राजदानपासऔरउत्तरीकश्मीरमेंएलओसीकेसाथसटेगुरेज,केरन,टंगडारमेंहरसालहिमस्खलनऔरबर्फीलेतूफानकेकारणकईलोगोंकेाजानगंवानीपड़तीहै।
करीब15वर्षपूर्वदक्षिणकश्मीरमेंहिमस्खलननेजोतबाहीमचायीथी,उसेकश्मीरमेंस्नोसुनामीकानामदियागयाथा।इसमेंकरीब300लोगोंकीमौतहुईथी।उत्तरीकश्मीरकेगुरेज,टंगडारवकेरनमेंहरसालसर्दियोंमेंहिमस्खलनकेदौरानएकआठसे10सैन्यकर्मीबलिदानीहोतेहैं।इसकेअलावाइनइलाकोंमेंऔसतनहरसालएकदर्जनलोगोंकीमौतबर्फकेनीचेदबनेसेहीहोतीहै।
आपदाप्रबंधनविभागजम्मूकश्मीरकेनिदेशकआमिरअलीनेबतायाकिहिमस्खलनकीदृष्टिसेसंवेदनशीलइलाकोंकाअगरआपआकलनकरतेहैंतोपाएंगेकियहसभीदूरदराजकेइलाकेहैं।इनइलाकोंमेंस्वास्थ्यसेवाओंकीभीअभावहै।सड़कसंपर्कसर्दियोंमेंनकेबराबरहोताहै।आपदाप्रबंधनविभागसमयसमयपरइनइलाकोंमेंलोगोंकोहिमस्खलनकेदौरानबरतीजानेवालीसावधानियोंसेअवगतकरातारहताहै,लेकिनस्थानीयस्तरपरप्रशिक्षितबचावकर्मियोेकाअभावहै।
कईबारसमयपरबचावकर्मीमौकेपरनहींपहुंचपातेऔरकईलोगोंकोबचानामुश्किलहोजाताहै।इसलिएस्थानीयस्तरपरएवालांचरेस्क्यूटीमकोहोनाजरुरीहै।सेनाभीइसदिशामेंअपनेस्तरपरप्रयासकररहीहै।उन्होंनेकहाकिकिसीभीआपदाकेबादकेतुरंतराहतकार्यशुरुकरनेसेकईलोगोंकीजानबचतीहै,नुक्सानकमहोताहै।जितनीदेरीहो,उतनानुकसानहोताहै।कईबारकिसीघटनास्थलपरबचावकर्मियोंकेापहुंचनेमेंसमयलगजाताहैयावहमौसमखराबहोनेकेकारणसमयपरनहींपहुंचपाते।ऐसेमेंस्थानीयप्रशिक्षितबचावकर्मीसबसेअहमसाबितहोतेहैं।
रक्षामंत्रालयकेप्रवक्ताकर्नलएमरानमौसवीनेबतायाकिचिनारकोरकेबैनरतलेउत्तरीकश्मीरमेंएलओसीकेसाथसटेगुरेजसेक्टरमेंसेनाहिमवीरोंकोप्रशिक्षितकररहीहै।यहप्रशिक्षणकौशलविकासकार्यक्रमकेतहतहीशुरुकियागयाहै।पहलेबैचमें23युवाओंकोशामिलकियागयाहै।
यहपूछेजानेपरगुरेजहीक्योंतोउन्होंनेबतायाकिइसक्षेत्रमेंसबसेज्यादाहिमपातहोताहैऔरसबसेज्यादाहिमस्खलनकीघटनाएंभीइसीक्षेत्रमेंहोतीहैं।गुरेजतहसीलकेविभिन्नगांवोंसेस्वयंसेवकोंकोएवालांचरेस्क्यूकेलिएचुनागयाहै।सेनाकेपासजोभीअत्याधुनिकबचावउपकरणहैं,उन्हेंउनकेइ्रसतेमालकीजानकारीदीजारहीहै।यहप्रशिक्षणशीविरअन्यइलाकोंमेंभीशुरुकिएजाएंगे।
उन्होंनेबतायाकिस्थानीयहिमवीरोंकेलिएतैयारकेकिएप्रशिक्षणमाडयूलमेंरोपक्राफ्ट,हिमस्खलनकीदृष्टिसेसंवेदनशीलइलाकोंमेंबर्फपरकैसेचलनाहै,हिमस्खलनपीड़िताकेंकीमदद,उन्हेंदिएजानेवालेप्राथमिकउपचार,बर्फकेनीचेदबेलोगोंकोनिकालनेकीविद्या,स्कीईंगभीशामिलहै।उन्होंनेबतायाकिहिमवीरोंकापहलाबैचसंभवत:गणतंत्रदिवसकोप्रमाणितकियाजाएगा।
उसदिनयहलोगगुरेजमेंअपनेकौशलकाएकसमारोहमेंप्रदर्शनभीकरेंगे।हिमवीरोंकाप्रदानकियाजारहायहप्रशिक्षणनसिर्फलोगोंकीजानबचानेमेंमददगारसाबितहोगाबल्कियहहिमवीरोंकेलिएरोजगारकाअवसरभीबनेगा।यहरेस्क्यूआप्रेटरऔरट्रैकगाइडभीबनसकतेहैं।इसकेअलावाकिसीभीआपातस्थितिसेनिपटनेमेंसमर्थप्रशिक्षितमानवश्रमकीकमीकोभीदूरकरेंगे।