नईदिल्ली[डॉ.विक्रमसिंह]।दुनियाकीसबसेतेजविकासकररहीअर्थव्यवस्था(भारत)केसाथजम्मू-कश्मीरकाएकीकरणसामाजिक-राजनीतिककेसाथआर्थिकमोर्चोंपरभीकईसकारात्मकसंकेतलेकरआयाहै।यहएकीकरणअर्थव्यवस्थाकोइनफ्लेक्शनप्वाइंटतकपहुंचानेमेंमददकरेगा।सीधेशब्दोंमेंकहेंतोजबकोईअर्थव्यवस्थाइनफ्लेक्शनप्वाइंटतकपहुंचतीहैतोउत्पादनकेअधिकांशकारकबेहतररूपसेकामकरनाशुरूकरदेतेहैं,जिससेइनपुटकीप्रत्येकइकाईसेअधिकउत्पादनहोताहै।स्वास्थ्य,कल्याण,रोजगार,शिक्षाऔरलैंगिकसमानताजैसेकईसंकेतकोंकेपरिणामभीबेहतरहोतेहैं।
जम्मूऔरकश्मीरकाआर्थिकएकीकरणलाखोंलोगोंकोगरीबीसेबाहरनिकालेगा,जिसकेपरिणामस्वरूपलोगोंकाजीवनबेहतरहोगाऔरबेहतरमौकेभीमिलेंगे।पड़ोसमेंस्थितपीओकेयागुलामकश्मीरमेंभीइससकारात्मकबदलावकीप्रतिध्वनिसुनाईदेगी।नेपालजितनाबड़ापचासलाखकीआबादीवालेइसभारतीयक्षेत्रपरपाकिस्तानकाअवैधकब्जाहै।अपनीभेदभाववालीनीतियोंसेपाकिस्ताननेयहांकेलोगोंकोमूलभूतसुविधाओंसेभीवंचितकररखाहै,वेमुश्किलसेअपनाजीवनयापनकरपारहेहैं।
पीओकेक्षेत्रपरसकारात्मकऔरव्यापकप्रभावहोगा
जम्मू-कश्मीरमेंविकासकापीओकेक्षेत्रपरसकारात्मकऔरव्यापकप्रभावपड़ेगा।यहवहांकेलोगोंकोमुख्यधारामेंलाएगा।प्रधानमंत्रीमोदीकेनएभारतनेयहसुनिश्चितकरदियाहैकिभारतकेलिएअबकश्मीरनहींपाकिस्तानअधिकृतकश्मीरसमस्याहै।दुनियाकोयहबतानेकीजरूरतहैकिपीओकेकीअर्थव्यवस्थारुकीहुईहैऔरइसकेपरिणामस्वरूपयहांसामाजिकऔरकल्याणसंकेतकनीचेजारहाहै।जम्मू-कश्मीरक्षेत्रकेलोगअधिकखुशहैं।राज्यकईअन्यसंकेतकोंपरभीबेहतरकरतादिखाईदेताहै।खासतौरपरमानवविकाससूचकांक,शिक्षा,स्वास्थ्यऔरआयमें।आर्थिकएकीकरणकेसाथ,इसकेऔरभीबेहतरहोनेकीसंभावनाहै।साथहीबेहतरजीवनऔरन्यायसंगतअवसरोंकीमांगकोपूराकरनेकेलिएपीओकेक्षेत्रोंकीआकांक्षाओंकोपूराकरनाहोगा।
पीओकेकेलोगोंकेपासएकदृढ़इच्छाशक्तिहैऔरवेहरदिनप्रतिकूलपरिस्थितियोंसेलड़तेहैं।उनकेलिएराजनीतिकआजादीजितनीहीअहमियतआर्थिकस्वतंत्रताभीरखतीहै।हिंसाकाआर्थिकअसरबहुतबड़ाहोताहै।अर्थव्यवस्थाकादसवांहिस्साइसकीभेंटचढ़जाताहैलिहाजाज्यादालोगगरीबीकेशिकारबनतेजातेहैं।गरीबीलोगोंकोस्वाभिमानीतरीकेसेजीवनजीनेकीराहमेंबाधाबनतीहै।हालांकिइसकीराजनीतिककीमतकहींज्यादाबड़ीहोतीहै।गरीबीआंतरिकशांतिछीनतीहै,लोगोंकासंस्थाओंऔरलोकतंत्रसेविश्वासक्षीणहोताहै।
हिंसारोकतीहैविकासकीरफ्तार
हिंसाहरक्षेत्रमेंनकारात्मकअसरदिखातीहै।आर्थिकविकासकोसुस्तकरतीहै।अन्यायकाबीजरोपतीहै।लोगोंकीरोजानाकीजिंदगीकोबर्बादकरतीहै।यहीनहीं,भविष्यकीआनेवालीपीढ़ियोंकेलिएभीयहबहुतखराबतस्वीरपेशकरतीहै।शांतिऔरविकासएकदूसरेसेसीधेतौरपरजुड़ेहुएहैं।पीओकेकेकिसीभीसमाधानमेंबेहतरनेतृत्वशामिलहोनाचाहिएऔरमानवतामेंसमग्रनिवेश,जोमानवविकाससंकेतकोंकोबढ़ानेपरकेंद्रितहो।भारतीयअर्थव्यवस्थाउसनिवेशकोकरसकतीहै।भारतकेलिएयहीवास्तविकमौकाहैकिवहअपनीसुरक्षारणनीतिकोमजबूतरखतेहुएगुलामकश्मीरकेलोगोंकेसामाजिक-आर्थिकउन्नयनकाप्रत्यक्ष-परोक्षरूपसेप्रयासकरे।पेटकेरास्तेसेहीगुलामकश्मीरियोंकादिलभारतजीतसकताहै।इसकेलिएदुनियाकेहरफोरमपरपाकिस्तानकेप्रतिउनलोगोंकेआक्रोशकोमजबूतीकेसाथरखनाहोगा।
[लेखक-मैनेजमेंटगुरुऔरवित्तीयएवंसमग्रविकासकेविशेषज्ञहैं]
जम्मूकश्मीरसेजुड़ीअन्यखबरेंपढ़नेकेलिएनीचेदिएगएलिंकपरक्लिककरें:-
जम्मू-कश्मीर:दैनिकजागरणकेघोषणापत्रमेंभीथाअनुच्छेद370हटानेकामुद्दा